Để hiểu về tranh thủy mặc loại tranh hoa điểu ta nên phân ra thành các chủ đề, trong mỗi chủ đề các họa gia sẽ vẽ một hoặc một số vật biểu trưng để gửi gắm tình cảm, tâm tư của mình vào đó.
a/ Tứ Quân Tử
Đó là bốn loài Mai, Lan, Cúc, Trúc. Mỗi loại có một đức tình đặc trưng và rất gần với các đức tính của người Quân Tử trong Nho Giáo.
- Mai: hoa mai nở rộ vào đầu xuân sau khi đã chịu đựng cái giá lạnh của mùa đông.
- Lan: diểm kiều mãnh mai, hoa của nó lâu tàn có hương thơm kính đáo
- Cúc: sau khi trải qua một đợt nắng khắc nghiệt của mùa hè nhiều loại rụng lá trơ trọi vào mùa thu thì cúc lại đua nhau nở qua, tô điểm cho đời bằng nhiều màu sắc khác nhau.
- Trúc: thân cây ngay thẳng, thể hiện tinh thần tiết tháo trước gió mưa nghiệt ngã.
Ngoài ra, Cúc và Mai còn được ca ngợi cùng với câu Tùng. Người xưa gọi là Tuế hàn tam hữu 歲寒三友 ba người bạn khi trời lạnh. Mặc dù trong mùa sương tuyết các cây khác đều không chịu đựng nổi, khô héo nhưng Tùng, Cúc, Mai vẫn sừng sửng tốt tuơi.
b/ Hoa trái và cây cối
Hoa có một địa vị rất đặc biệt trong đời sống văn hóa. Hoa có thể làm đại diện cho một nước gọi là Quốc Hoa. Mỗi loại hoa phổ biến thường biểu trưng cho một ý nghĩa trong đời sống tinh thần, hội họa cũng lấy đó mà làm nguồn cảm hứng sáng tác. Ý nghĩa biểu trưng thường dựa vào hai đặc điểm chính, hoặc là do bản thân điều kiện sống trong thiên nhiên hay vẽ đẹp của chúng, hoặc là do tên gọi (phát âm) của nó khiến ta liên tưởng tới sự tốt đẹp trong cuộc sống.
Ngoài bốn chủng loại đã nói ở phần a/, dưới đây là ý nghĩa biểu trưng của các loại hoa, trái và cây cối thường thấy trong hội họa Trung Hoa
- Hoa Mẫu Đơn: ngoài vẽ đẹp lộng lẫy, rực rỡ vốn có, hoa mẫu đơn còn tượng trưng cho sự phú quý.
- Hoa Sen: ngoài nét đẹp tinh khiết, giản dị, Sen còn nói lên cái bản chất ‘gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn’
- Trái Đào tiên: thể hiện sự tường tồn, đắc thọ.
- Cây ngô đồng: trong thi ca, cây ngô đồng thuộc loại cây quí phái, hoa của nó là ‘vương giả chi hoa’. Còn thân cây thì to lớn sừng sửng giữa trời.